Sport ilm-fanining dolzarb muammolari

Ushbu maqola umumtaʼlim maktablarida oʻquvchilarning jismoniy tayyorgarlik darajasini sinflar boʻyicha aniqlash tizimini takomillashtirish masalalariga bagʻishlangan. Tadqiqotda jismoniy tarbiya dasturlarining hozirgi holati tahlil qilinib, xalqaro tajribalar va Oʻzbekistondagi normativ hujjatlar asosida yangi yondashuvlar taklif etiladi. Oʻquvchilarning yosh va jins xususiyatlariga moslashtirilgan testlar, zamonaviy raqamli texnologiyalardan foydalanish va oʻqituvchilar malakasini oshirish orqali tizimni yanada samarali qilish yoʻllari koʻrib chiqiladi. Tadqiqot natijalari maktablarda jismoniy tarbiyani rivojlantirish va sogʻlom avlod tarbiyalashga xizmat qiladi.

Zamonaviy maktabgacha ta’lim bolalarning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ta’lim va sog‘lomlashtirish vazifalarini uyg‘unlashtiradi. Tizim asosini individual yondashuv, o‘yin faoliyati, har tomonlama rivojlanish va interfaol usullar tashkil etadi. Sog‘lomlashtirish ishlari jismoniy rivojlanish, muvozanatli ovqatlanish, chiniqtirish, kasalliklarning oldini olish va sog‘lom odatlarni shakllantirishni o‘z ichiga oladi. Bolalar salomatligini mustahkamlashga qaratilgan ota-onalar bilan hamkorlik muhim jihat hisoblanadi. Shunday qilib, maktabgacha ta’lim nafaqat bilim beradi, balki sog‘lom turmush tarzi asoslarini ham yaratadi.

Maqolada maktabgacha ta’lim tashkilotlari tayyorlov guruhi 6-7 yoshli bolalarning jismoniy tayyorgarligini rivojlantirishda turli xil jismoniy tarbiya mashqlarning ta’siri va samaradorligi koʻrib chiqiladi.

Maqolada O‘zbekiston Respublikasida 15–17 yoshli o‘smirlar jismoniy rivojlanishining antropometrik ko‘rsatkichlarini tahlil qilish natijalarini o‘rganib chiqadi. Talaba-yoshlarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish jismoniy rivojlanishni baholashga qaratilgan antropometrik tekshirish usullarini o‘z ichiga olishi shartligi aniqlandi. Buning uchun antropometrik ko‘rsatkichlarni hisobga olgan holda, aholining mintaqaviy, etnik va ijtimoiy xususiyatlarini hisobga olgan holda jismoniy rivojlanish standartlarini ishlab chiqish kerak.

Maqolada aholining turli yosh guruhlarida barqaror jismoniy faollik ko‘nikmalarini shakllantirishning milliy hayotiy siklik tizimini yaratish masalalari ko‘rib chiqilgan. Ijtimoiy va yosh omillarini hisobga olgan holda hayot siklining barcha bosqichlarida jismoniy rivojlanishning uzluksizligini ta’minlaydigan vertikal-gorizontal boshqaruv modeli taklif etilgan. Sog‘lom turmush tarzi motivaциyasini shakllantirishning asosiy davri sifatida ta’lim bosqichiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bolalik va o‘smirlik davrida jismoniy faollikka ijobiy munosabatni yaratish yetuk yoshda barqaror sport odatlarini saqlab qolish ehtimolini sezilarli darajada oshirishi isbotlangan.

Maqolada suzish bo‘yicha o‘quv jarayonining uslubiy usullari va o‘ziga xos xususiyatlari tahlil qilingan. Muayyan usulni tanlash va amaliyotda qo‘llash bir qator omillar va sharoitlarga bog‘liq ekanligi aniqlangan. Mualliflar suzish texnikasini o‘rgatishning turli usullarini qo‘llashlari ko‘rsatib o‘tilgan.

Ushbu maqola O‘zbekistonda sport murabbiylari orasida ingliz tilini o‘rganish jarayonlari, ularning kasbiy faoliyatida ingliz tilining ahamiyati va global muloqot kontekstida chet tilini bilishning dolzarbligi masalalarini o‘rganishga bag'ishlangan. Tadqiqot doirasida 120 nafar turli sport turlari bo‘yicha murabbiylar ishtirokida so‘rovnoma o‘tkazilib, ularning ingliz tili bilish darajasi, o‘rganish motivatsiyasi va kasbiy ehtiyojlari aniqlandi. Shuningdek, 15 nafar xalqaro miqyosda faoliyat yurituvchi murabbiylar bilan chuqurlashtirilgan intervyular o‘tkazildi. Natijalar shuni ko‘rsatdiki, sport murabbiylari uchun ingliz tilini o‘rganishda mahalliy ehtiyojlar (masalan, xalqaro musobaqalar va treninglarda ishtirok etish) va global imkoniyatlar (jahon tajribasini o‘zlashtirish, xorijiy sportchilar bilan ishlash) o‘rtasidagi muvozanatni saqlash muhimdir. Tadqiqot natijasida sport sohasiga yo‘naltirilgan maxsus ingliz tili o‘quv dasturlari va metodologiyasini takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqildi.

Mazkur maqolada Oʻzbekiston Respublikasida korrupsiyaga qarshi kurashning huquqiy asoslarini yaratilishi, korrupsiyaga qarshi kurash boʻyicha olib borilayotgan islohotlar, sport sohasida korrupsiya bilan bogʻliq normativ-huquqiy hujjatlar va ularni mazmuni mohiyati yoritilgan.

Maqola yirik xalqaro sport tadbirlarini tashkil etuvchi davlatlarning javobgarligi bo‘yicha xalqaro-huquqiy asoslarni o‘rganishga bag‘ishlangan. Unda sport sohasidagi davlat javobgarligini tushunishga oid nazariy-huquqiy yondashuvlar yoritilgan, umumjahon va mintaqaviy xalqaro-huquqiy hujjatlar, shuningdek Sport arbitraj sudi (CAS) amaliyoti tahlil qilingan. O‘zbekiston Respublikasining sport tadbirlarini tartibga solish sohasidagi amaldagi qonunchiligi va uning xalqaro standartlarga mosligi alohida e’tibor bilan ko‘rib chiqilgan. Boshqa mamlakatlar (Rossiya, Qatar, Xitoy, Germaniya, Buyuk Britaniya) tajribasini qiyosiy tahlil qilish asosida milliy huquq tizimlar uchun asosiy xavf va muammolar aniqlanib, baholangan. Maqolada O‘zbekiston qonunchiligini takomillashtirish bo‘yicha takliflar, jumladan xavfsizlikni ta’minlash, ishtirokchilar huquqlarini himoya qilish va ekologik barqarorlikni ta’minlashning huquqiy mexanizmlarini kuchaytirish masalalari ko‘tarilgan.

Mazkur maqolada boshlangʻich tayyorgarlik bosqichida 10–12 yoshli gandbolchilarni saralashda mashgʻulot yuklamalarini taqsimlash va jismoniy sifatlarni rivojlantirishga doir ilmiy uslubiy adabiyotlarni oʻrganish hamda maxsus ishlab chiqilgan mashqlar majmuasi asosida gandbolchilarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish hamda nazorat qilish boʻyicha amaliy natijalar va tavsiyalar berilgan.

Maqolada 10-12 yoshli badiiy gimnastikachilarning musobaqa dasturida bajariladigan asosiy va murakkab boʻlgan dinamik va mahoratli elementlar texnikasini foydalanishning turli usullari koʻrib chiqilgan.Ushbu dinamik va mahoratli elementlar orqali badiiy gimnastikachilarning jismoniy tayyorgarlik qobiliyatini va egiluvchanlik sifatini rivojlantirishga alohida eʼtibor qaratilgan. Bundan tashqari badiiy gimnastikachilarning dinamik va mahoratli elementlarni oʻrganishida paydo boʻlishi mumkin boʻlgan muammolar muhokama qilingan.

Mazkur maqolada yuqori malakali gandbolchilarning jismoniy tayyorgarlik aniqlash va tahlil qilish ishlari olib borilgan. Tadqiqotda  “SKIF” va “Xorazm” jamoalarning jismoniy tayyorgarlik darajasi tahlil qilingan holda natijalar bir biriga taqqoslangan va amaliy tavsiyalar berilgan.

Ushbu maqolada tadqiqotchilar tomonidan oʻtkazilgan tajriba natijalariga koʻra, boks sport turi boʻyicha Oʻzbekiston terma jamoasiga jalb qilingan 15-16 yoshli bokschi qizlarning maxsus jismoniy tayyorgarlik, jismoniy sifatlar, kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik, chidamlilik, koʻrsatkichlari tahlili muhokama etiladi.

Maqolada bo‘lajak jismoniy madaniyat o‘qituvchilarining tabiiy-ilmiy fanlar (anatomiya, fiziologiya, biomexanika va fizika) bo‘yicha kasbiy kompetentliklarini shakllantirishning tashkiliy-metodik asoslari tahlil qilinadi. Tadqiqotda ushbu fanlarni o‘qitishning zamonaviy usullari, pedagogik texnologiyalarning samaradorligi va ta’lim jarayonida integratsion yondashuvning ahamiyati o‘rganildi. Natijalar tabiiy-ilmiy bilimlarni jismoniy tarbiya bilan bog‘lash o‘qituvchilarning nafaqat nazariy tayyorgarligini, balki amaliy ko‘nikmalarini ham oshirishini ko‘rsatdi. Maqola oxirida ushbu jarayonni optimallashtirish bo‘yicha amaliy takliflar beriladi.

Ushbu maqolada kurash boʻyicha murabbiylarning kasbiy mahoratini rivojlantirish, kurash boʻyicha murabbiylarning kasbiy mahoratini takomillashtirishning shakl, metod va vositalarini zamonaviy usullari oʻrganilib, amaliyotda tatbiq etish jismoniy tarbiya va sport mashgʻulotlari nazariyasi va metodikasini boyitishga xizmat qiladi.

Malaka oshirish tizimida  inklyuziv taʼlim talablarining asosiy komponentlari: inklyuziya, inklyuziv taʼlimning huquqiy - meʼyoriy asoslari, tamoyillari, qoidalari, davlat taʼlim talablari, kreativ yondashuv,  maxsus yordamga muhtoj boʻlgan bolalarga beriladigan yordam yuzasidan bilim, koʻnikma va malakalar, kasbiy kompetentligini takomillashtirilish omillari bayon etilgan.

Ushbu maqolada yosh bokschilarni tayyorlashda psixofiziologik yondashuv usullari, ularda kechadigan individual psixologik holatlar va uni psixokorreksiyalash, sportchilarda mashgʻulot vazifalarining muvaffaqiyatli hal qilinishi hamda musobaqalarda ishtirok etishini taʼminlovchi psixologik faoliyatlar, jarayonlar, shaxsiy holat va xususiyatlarni shakllantirishga yoʻnaltirilgan psixologik - pedagogik talablari oʻrganishga qaratilgan.

Ushbu tadqiqot Olimpiya va Paralimpiya sport turlari tayyorgarlik markazlarida o‘quvchilarning sport tayyorgarligini optimallashtirishga qaratilgan bo‘lib, psixofiziologik tashxislar va psixologik test-sinovlarning samaradorligini o‘rganadi. Tadqiqotda sportchilarning jismoniy va psixologik holatini baholash, ularning individual xususiyatlarini aniqlash va tayyorgarlik jarayonini shaxsiylashtirish masalalari ko‘rib chiqiladi. Psixologik testlar va fiziologik ko‘rsatkichlar tahlili orqali sportchilarning stressga chidamliligi, diqqat jamlanishi va motivatsion holati aniqlanadi. Natijada, o‘quv jarayonini optimallashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqiladi, bu esa sportchilarning yuqori natijalarga erishish imkoniyatlarini oshiradi.

Ushbu maqola sport tadbirlarini tashkil qilishda mahalliy korxonalar, tadbirkorlar va davlat tashkilotlari bilan hamkorlik qilishning yetti qadamini tahlil qiladi. Tadqiqotda hamkorlikni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun aniq strategiyalar, ularning afzalliklari va mumkin boʻlgan toʻsiqlar koʻrib chiqiladi. Maqola sport sohasida davlat siyosati, mahalliy iqtisodiyotni rivojlantirish va jamoatchilikni jalb qilishga qaratilgan yondashuvlarni ochib beradi. Tadqiqot Fargʻona viloyatidagi sport musobaqalari misolida olib borilgan boʻlib, empirik maʼlumotlar va statistik tahlillarga asoslanadi.

Maqolada XIX asr oxirlari va XX asr boshlarida Turkistonda rus tilida oʻqitadigan maktablarda jismoniy tarbiya va sportning ahvoli, oʻquvchilarni  jismoniy rivojlantirish masalalari yuzasidan  koʻrilgan choralar, oʻquvchi  yoshlar taʼlim-tarbiyasida jismoniy tarbiya va sportning oʻrni va ahamiyati, uning ijtimoiy mohiyati haqida soʻz boradi.