Jild 1 № 1 (2023): Sport ilm-fanining dolzarb muammolari

Bolalarning jismoniy tayyorgarligini o‘rganish o‘quv faoliyati va maqsadli pedagogik taʼsirlar natijasida uning dinamikasini ochib berishga, qo‘llaniladigan jismoniy tarbiya vositalari va usullarining samaradorligini aniqlashga, o‘quv va jismoniy faoliyatning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun hissa qo‘shadigan jismoniy tayyorgarlik darajasini aniqlashga imkon beradi. Kichik yoshdan boshlab harakt qobiliyatlarini maqsadli va o‘z vaqtida rivojlantirish muhim ahamiyatga ega, chunki bola hayotining birinchi yilida uning salomatligi, harakat tajribasi va jismoniy kamolotining asoslari qo‘yiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasini amaliyotga joriy etish, ularning jismoniy tayyorgarligini sinash tizimi pedagogik jarayonni rejalashtirish va nazorat qilishga yordam beradi, lekin baʼzida bolalarning individual qobiliyatlari va maktabgacha taʼlim muassasalarida jismoniy tarbiya va dam olish ishlarini tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari hisobga olinmadi

Ushbu maqolada umumtaʼlim maktablarida jismoniy tayyorgarligi har xil bo‘lgan kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarga tabaqalashtirilgan yondashuvni qo‘llash usullarini sog‘lomlashtirish yo‘nalishini oshirish, bolalar va o‘smirlar salomatligini shakllantirishning eng muhim vazifalari haqida fikrlar bayon etilgan.

Maqolada Ukraina oliy o‘quv yurtlarida jismoniy tarbiya tizimidagi mavjud vaziyat ko‘rib chiqiladi. Unda ta’kidlanishicha, bu holat o‘quvchilarning salomatligi va jismoniy tayyorgarligining keskin yomonlashishi bilan bog‘liq va tubdan qayta qurishni talab qiladi. Hozirgi jismoniy tarbiya tizimiga nisbatan uning sog‘liqqa ta’siri haqidagi fikr nuqtai nazaridan bunday tashvishli holat ko‘plab sabablar va holatlar bilan bog‘liq: so‘nggi uch yil ichida uzoq muddatli karantin cheklovlari, harbiy holatni joriy etish va natijada masofaviy o‘qitish.

Maqolada aqliy va jismoniy faoliyatni yaxshilash, kasalliklarni kamaytirish va yangi sharoitlarda talabalarning ijtimoiylashuvini oshirish uchun turli jismoniy mashqlardan foydalanishning innovatsion yondashuvlari muhokama qilinadi. Maqolada o‘quv jarayonini tashkil etishning kredit-modul tizimini joriy etish natijasida talabalarning jismoniy va psixologik stressi bilan bog‘liq tadqiqot natijalari keltirilgan.

Ushbu maqolada mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirishda malakali mutaxassislar tayyorlash zaruriyati hamda mazkur jarayonda nodavlat sport taʼlim muassasalarining roli tahlil qilingan. Shuningdek, nodavlat sport taʼlim muassasalari orqali malakali sportchilarni tayyorlash rivojlangan demokratik va erkin iqtisodiyotga asoslangan jamiyatlarga xos ekanligi ilmiy asoslab berilgan.

Ushbu maqolada oliy sport mahorati instituti 61010300-Sport faoliyati (faoliyat turlari bo‘yicha) bakalavriat taʼlim yo‘nalishi mutaxassisligi uchun sportda axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish masalalari yoritilgan.

Ushbu maqolada mualliflar tomonidan sport boshqaruvi faoliyati, jismoniy tarbiya va sport sohasida murabbiy va sportchilarni tayyorlash hamda ularni malakasini oshirish, kasbiy faoliyatini baholash masalalari haqida so‘z yuritiladi.

So‘ngi o‘ttiz yil ichida sport marketingi nafaqat marketingning o‘ziga xos shakli, balki mustaqil tadqiqot mavzusi sifatida ham o‘zini namoyon qildi. Ushbu maqolada sportda marketing, reklama, homiylik, ommaviy axborot vositalari, shuningdek sportning shuhrati va mashhurligini oshirish uchun marketingda ishlatiladigan elementlarning mohiyati tahlil qilingan. Bundan tashqari, unda ommaviylik darajasi past bo‘lgan sport turlarining jozibadorligini oshirishga qaratilgan kreativ marketing kampaniyalarini ishlab chiqish uchun Kurash sport tashkilotlari tomonidan nimalar qilinishi kerakligi muhokama qilinadi. Xulosada, Kurash kabi, tomoshabinlarni kamroq ommalashgan sport turlariga jalb qilishga yordam beradigan sport marketingi elementlari sifatida: sport ommaviy axborot vositalari, reklama, yulduz sportchilar va sportdagi homiylik ko‘rsatilgan.

Ushbu maqolada jismoniy tarbiyaning sifatini tubdan oʻzgartiruvchi yana bir asosiy vazifasi – taʼlimni shaxsning jismoniy, axloqiy va aqliy rivojlanishining haqiqiy mexanizmiga aylantirish funksiyasi haqida fikrlar bayon etiladi [1, 3]. Shu bilan birga, ijtimoiy taraqqiyotning barcha sohalarida shaxsning rolini kuchaytirish jismoniy tarbiya tizimini jamiyatning sogʻlom inson salohiyatining asosiy manbai sifatida tubdan oʻzgartirishning oʻta muhim vazifasi, bu vazifalarni amalga oshirish uchun jismoniy tarbiya va sport sohasida yuqori pedagogik va ilmiy-tadqiqot madaniyatiga ega, keng maʼnoda kasbiy ijodkorlikka qodir mutaxassislar talab etilishi toʻgʻrisida ma’lumotlar taqdim etilgan.

Mazkur maqolada O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirish borasidagi islohotlar va uning ilmiy faoliyatdagi natijalari ochib berilgan.

Muallifning mazkur “Sport inson kapitali rivoji va mamlakat iqtisodiy taraqqiyotining asosiy omili sifatida” nomli maqolasida bugungi kunning dolzarb muammolari yoritilgan, jumladan, sport inson salomatligi, sogʻlom turmush tarzi omili ekanligi, bu sohada kadrlar salohiyati, malaka oshirish tizimi, hamkorlik ishlari Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning “Yangi Oʻzbekiston taraqqiyot strategiyasi” kitobida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish masalasiga oid qarashlari, hozirgi vaqtda boks, dzyudo, erkin kurash, badiiy gimnastika, ogʻir atletika, shaxmat va boshqa sport turlari boʻyicha Oʻzbekistonda shakllangan maktablar, sportni jadal rivojlantirish, xalqaro musobaqalarda yuksak natijalarga erishgan sportchilarni ragʻbatlantirish va qoʻllab –quvvatlash masalalari ilmiy nazariy va amaliy jihatdan tahlil etilgan.

Mazkur maqolada yuqori malakali sportchilarni tayyorlashda jismoniy tarbiya va ommaviy sport tadbirlarining ahamiyati, jismoniy tarbiya va sport bilan shugʻullantirishning oʻziga xos jihatlari borasida fikr yuritilgan. Bundan tashqari, eng qobiliyatli sportchilarni saralab olishda uch bosqichli sport musobaqalarini ahamiyati yoritib berilgan. Sport toʻgaraklari bilan yoshlarni muntazam shugʻullanishga jalb qilishga qaratilgan chora-tadbirlar bayon etilgan.

Psixologiyani rivojlantirish jarayonida olingan o‘z psixodiagnostik ko‘rsatkichlarini ehtimoliy psixologik model bilan taqqoslash ta’lim faoliyatida yangi xatti-harakatlarni o‘zlashtirish samaradorligini oshiradi, do‘stona, teng munosabatlarni mustahkamlashga, o‘quv guruhini qo‘llab-quvvatlash guruhlariga aylantirishga yordam beradi va ta’lim faoliyati samaradorligini oshiradi.

Maqolada maktab o‘quvchilarining poxod davomida tabiiy muhitga axloqiy munosabatni shakllantirish imkoniyatlari ochib berilgan, shuningdek, taniqli mutafakkir va pedagoglarning ekskursiyalar, o‘yinlar, ekologik mazmun, shaxsning barkamol rivojlanishida jismoniy takomillashtirishning o‘rni haqida fikr-mulohazalari berilgan, «tabiatda sayr qilish» ni tayyorlashning maqsad va shartlari va mazmuni belgilangan.

Ushbu maqolada “bezovtalanish va motivatsiya”, “motivatsiya-irodaviy”, “irodaviy” va “psixik quvvat va realizatsiya qilish” sohalari bo‘yicha gimnastikachi o‘smir-qizlar psixikasidagi ustuvor omillarning faktorli tahlili keltirilgan.

Mazkur maqolada sport ta’lim muassasalari faoliyatini tashkil etishga oid bo‘lgan normativ huquqiy hujjatlarning mazmuni yoritilgan.

Ushbu maqola transchegaraviy sport munosabatlarini tartibga solishning eng muhim elementlaridan biri “Lex sportiva”ga bag‘ishlangan. Muallif “Lex sportiva” normalarining huquqiy tabiatini va ularning huquq tizimidagi o‘rnini o‘rganadi, shuningdek, ularni qo‘llash bilan bog‘liq dolzarb masalalarga to‘xtalib, ko‘rib chiqilayotgan normalarning rivojlanish istiqbollarini belgilaydi.

Ushbu maqolada Xalqaro olimpiya qo‘mitasining xalqaro huquqiy layoqati, mohiyati, huquqiy layoqatni amalga oshirishning asosiy uslublari va yondashuvlari tahlil etilgan bo‘lib, XOQning Olimpiya Xartiyasi qoidalariga asoslangan qarorlari xalqaro huquq sub’yektlari, shu jumladan davlatlar uchun majburiyligi va ular tomonidan qatʼiy rioya qilinishi haqida fikr yuritilgan.

Ushbu maqolada yosh erkin kurashchilarning mashgʻulot davomida jismoniy tayyorgarlik koʻrsatkichlari hamda psixofiziologik jarayonlari tadqiq etiladi. Yosh kurashchilarning psixofiziologik tayyorgarlik davrining umum tayyorlov bosqichida asosiy eʼtibor 14-15 yoshli erkin kurashchilarning har tomonlama umumiy jismoniy tayyorgarlik koʻrishlarigа hamda psixofiziologik holatlariga qaratiladi.

Mazkur maqolada mushaklarning asosiy kuchi va barqarorligini tekshirish haqida umumiy ma’lumot berilgan. Orqa mushaklarning maksimal izometrik kuchini va ularning chidamliligini an’anaviy o‘lchash bilan taqqoslaganda, sport va reabilitatsiya amaliyotida og‘irliklarni ko‘tarish va gavda aylanishi natijasida hosil bo‘lgan quvvatni baholashning yangi usullari qo‘llanilgan. Ushbu yangi yondashuv mashqlar dasturlaridan so‘ng mushaklar kuchi va barqarorligidagi kichik o‘zgarishlarni aniqlash uchun aniqroq shart-sharoitlarni ta’minlaydi va turli yoshdagi va jismoniy tayyorgarlik darajasidagi odamlarda asosiy ko‘rsatkichlarni aniqlashda sezgirroqdir.

Maqolada Nukus shahrida yashovchi turli yoshdagi bolalarning jismoniy (vazn-bo‘y ko‘rsatkichlari) rivojlanishini qiyosiy baholash natijalari keltirilgan. Bolalar mintaqaning ekologik sharoitiga moslashganda, balog‘at yoshi jismoniy rivojlanish tezligining sekinlashishi, ularning o‘sishi va rivojlanishining umumiy kechikishi bilan orqada qolishi mumkin.

Mazkur maqolada sport maktablari trenerlari tomonidan sport zaxirasini tayyorlash bosqichlarida o‘quvchi-sportchilarni psixofiziologik kuzatishning ustuvor yo‘nalishlarining psixologik sharhi bayon qilingan. Shuningdek, maqolada o‘quvchi-sportchilarni texnik, taktik va psixologik tayyorlashdagi mexanizmlar psixofiziologik tadqiqotlar kontekstida o‘rganilgan.

Ushbu maqolada yuqori malakali bokschi qizlarning ko‘p yillik tayyorgarlik darajasini takomillashtirishda maxsus va umumiy tayyorgarlik bo‘yicha mashg‘ulotlarda qo‘llanilayotgan vosita va usullarni takomillashtirish va yuqori malakali bokschi qizlarni musobaqalarga tayyorlash haqida fikr yuritilgan.

Maqolada oʻrta masofaga yuguruvchilarning tezlik-kuch qobiliyatlarini rivojlantirish uchun aylanma mashgʻulot uslubini joriy etish samaradorligi pedagogik tajriba va statistik qayta ishlash yordamida asoslangan.